Έμμανουήλ Κριαράς: ο τελευταίος σοφός της πατρίδας μας.

Ο ακούραστος καθηγητής δεν παύει στα 104 του να εργάζεται και να σκέπτεται


Της ΒΙΚΥΣ ΧΑΡΙΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στην http://www.tanea.gr/ : Σάββατο 10 Ιουλίου 2010

«Διάβασα την αναφορά σας στην παρέμβασή μου κατά την πρόσφατη συνάντηση εργασίας για την ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική αγωγή. Σας ευχαριστώ. Μόνο που κάνατε ένα μικρό λάθος. Είμαι 104 ετών, 105 θα γίνω στις 28
Νοεμβρίου του 2010. Καταλαβαίνω, το δέος για την ηλικία μου δημιουργεί σύγχυση. Κι εγώ ο ίδιος δεν ήλπιζα τόσο μακρά ζωή... Δεν γνωρίζω εξάλλου κάποιον συνομήλικό μου... Θέλω όμως να ζήσω».
«Θέλω να δω τον 18ο τόμο του λεξικού μου να εκδίδεται, να τελειώσω τα νέα μου συγγράμματα, να δω νέες εκδόσεις, να φύγω σήμερα για την εξοχή».
Είναι η γνώση, το ήθος, η εργατικότητα, τα «παλιά καλά» ελληνικά του, η διαύγεια πνεύματος, η μνήμη, η ευπροσηγορία του, η κοινωνικότητα ενός ανθρώπου 104 ετών; Ή είναι μόνο τα 104 χρόνια του; Τα οποία- σε συνδυασμό με την εικόνα ενός θαλερού, υγιούς σωματικά και κυρίως πνευματικά ανθρώπου- επιβάλλουν το σέβας, συχνά και το δέος.
Είναι ο τελευταίος σοφός που απέμεινε στους καιρούς μας ο καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς ή αναδεικνύεται με τη στάση και τις δηλώσεις του πως είναι αυτό που «θα θέλαμε όλοι μας να ήμασταν, να γίνουμε»;
Είναι που τολμά παρά τα 104 χρόνια του να μιλάει- και να πράττει - περί φιλεργίας, σοσιαλισμού, παιδείας, έξαρσης και έρωτα;
Είναι που ο «συνταξιούχος» από το 1968 καθηγητής επανέρχεται «ριζοσπαστικότερος», «επαναστατικότερος», «νεώτερος» πολλών εξ ημών- ακόμα και εκ των προ καιρού συνταξιούχων μαθητών του.
Η συνταγή του; «Καλή γυναίκα και όχι καλό φαΐ. Να έχετε βίο κανονικό» συμβουλεύει. Και το πράττει. Οσο για τα υπόλοιπα; «Μέθοδος διδασκαλίας του ήθους δεν υπάρχει. Μαθαίνουμε την τεχνική. Πώς να μεταδώσουμε τις γνώσεις. Αλλά πώς να βελτιώσουμε το ήθος του ανθρώπου δεν το μάθαμε».
Λέει κι άλλα: «Η έξαρση είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή. Να εξαρθείς πάνω από τον εαυτό σου. Από τα πάθη σου. Σπάνια εξαίρονται οι άνθρωποι. Η θυσία για τον άλλο, ο έρωτας, η αφοσίωση είναι έξαρση. Η φιλία, η αφοσίωση στον άλλο, η αλήθεια είναι έξαρση. Πίστευα πάντοτε σ΄ αυτό. Να λες πάντα την αλήθεια, έστω κι αν ενοχλεί. Μια παροιμία - δική μας, κρητική- λέει πως η αλήθεια είναι μαλώτρα».
Πέρασαν 104 χρόνια από τον Νοέμβριο του 1906 που γεννιόταν στον Πειραιά ο Εμμανουήλ Κριαράς, πέρασαν περίπου 100 χρόνια από την παιδική του ζωή στη Μήλο, την εφηβική αργότερα στην Κρήτη (τόπο καταγωγής των γονιών του), την Αθήνα ύστερα για σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή και για εργασία (επί 20 συνεχή χρόνια στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών).
Μεσολάβησαν το Μόναχο και το Παρίσι και ύστερα «ανέβηκε» στη Θεσσαλονίκη από το 1950, όταν εξελέγη στη θέση του τακτικού καθηγητή της Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Μέχρι το 1968 δίδασκε κυρίως Μεσαιωνική Φιλολογία.
Εκτοτε είναι ομότιμος καθηγητής. «Μου μείωσαν κι άλλο τη σύνταξή μου. Και μάλιστα αναδρομικά. Δεν διαμαρτύρομαι. Πρέπει να συνεισφέρουμε όλοι. ΟΛΟΙ όμως. Και κατ΄ αναλογίαν. Εσείς, πώς τα βλέπετε; Δεν είναι άθλια τα πολιτικά, τα οικονομικά μας πράγματα;».
Κι αν αποτελεί «διαπίστωση» πως στους καιρούς μας οι πνευματικοί άνθρωποι σιωπούν, αδιαφορούν, περιορίζονται στη διδασκαλία και τη συγγραφή και δεν μετέχουν στην ενεργό πολιτική, ο καθηγητής Κριαράς αποτελεί- και μάλιστα κατ΄ επανάληψη- τη φωτεινή εξαίρεση.
Επί Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ, έγινε μέλος της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας υπό τον Σβώλο και τον Τσιριμώκο. Συνελήφθη από τα SS εν ώρα συνεδριάσεως με την ΕΛΔ και φυλακίστηκε στο Χαϊδάρι. Επέμεινε... Με τη μεταπολίτευση μετείχε στο ευρωψηφοδέλτιο της Ενωσης Κέντρου (υπό τον Γεώργιο Μαύρο) σε μη εκλόγιμη θέση.
Απολύθηκε από τη χούντα αλλά συνέχισε. Ασχολούμενος με τη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας, με τη μαχητική στήριξη της δημοτικής και του μονοτονικού συστήματος (πρόεδρος της Επιτροπής για το μονοτονικό το 1981), με τη συγγραφή και τις εκδόσεις και ένα μήνα πριν από τα 103 του χρόνια τοποθετήθηκε στην τελευταία- τιμητική- θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ.
Δέχεται τον Πρωθυπουργό στο σπίτι του (πάντα εκεί, στον αριθμό 1 της οδού Αγγελάκη), του ζητά «να δώσει βάρος στην Παιδεία», επιμένει, επανέρχεται με άρθρα, κείμενα, συνεντεύξεις, παρεμβάσεις. Προ ημερών επανέλαβε- όρθιος, μαχητικός, με επιχειρήματα - την ανάγκη κατάργησης των Αρχαίων, την αναβάθμιση των σχέσεων καθηγητών- μαθητών, την ανάγκη φιλεργίας, την επαναφορά του οράματος για τον έρωτα, τη ζωή, το ιδανικό, την εργασία... Στην πολλοστή μας συνάντηση, σ΄ ένα μόνο ερώτημα αρνείται να απαντήσει. Μία μόνο έννοια αποφεύγει να σχολιάσει. Αυτή του Θεού. Της πίστης... «Την έχασα την πίστη μου παλιότερα. Δεν βρίσκει άκρη κανείς. Μην επιμένετε. Το πρόβλημα της ζωής είναι μεγάλο», λέει.